राष्ट्रीय शिक्षण धोरण 2020 (NEP 2020): महाराष्ट्रातील अंमलबजावणीची सविस्तर माहिती
🔷 प्रस्तावना:
भारताचे राष्ट्रीय शिक्षण धोरण (NEP 2020) हे 34 वर्षांनंतर करण्यात आलेले सर्वात मोठं शैक्षणिक सुधारणा धोरण आहे. या धोरणाचा उद्देश संपूर्ण शिक्षण पद्धतीत गुणात्मक बदल घडवणे हा आहे. महाराष्ट्रातही या धोरणाची अंमलबजावणी शालेय शिक्षणापासून उच्च शिक्षणापर्यंत हळूहळू केली जात आहे. चला पाहूया, महाराष्ट्रात NEP 2020 कसा अंमलात येतोय!
1️⃣ शालेय शिक्षणात बदल – (5+3+3+4) रचना
नवी शैक्षणिक रचना:
NEP 2020 नुसार पारंपरिक 10+2 ची जागा आता 5+3+3+4 रचनेने घेतली आहे:
- 5 वर्षे: बालविकास – (3 वर्षे अंगणवाडी + 2 वर्षे इयत्ता 1-2)
- 3 वर्षे: मूलभूत स्तर (इयत्ता 3-5)
- 3 वर्षे: मध्य स्तर (इयत्ता 6-8)
- 4 वर्षे: माध्यमिक स्तर (इयत्ता 9-12)
महाराष्ट्रात अंमलबजावणी:
- 2024–25 पासून प्रथम इयत्तेसाठी नवीन अभ्यासक्रम लागू
- Balbharati ने 58 लाख नवीन पाठ्यपुस्तकं वितरित केली
- नवीन CBSE-सरूप अभ्यासक्रम, मूल्याधिष्ठित शिक्षणावर भर
2️⃣ पूर्वप्राथमिक शिक्षण आणि बालविकास
- अंगणवाड्यांमध्ये “आधारशिला” फ्रेमवर्क लागू केला गेला आहे
- 3 ते 6 वयोगटातील मुलांसाठी Early Childhood Education चा भाग म्हणून शाळा-केंद्र जोडणी केली जात आहे
- खेळ, कला, अनुभव आधारित शिक्षणाचा समावेश
3️⃣ भाषा धोरण – त्रिभाषा प्रणाली
- इयत्ता 1-5 मध्ये मातृभाषा/प्रदेशभाषा (मराठी) वर भर
- हिंदी, इंग्रजी आणि मराठी अशा तीन भाषा अनिवार्य
- मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी स्पष्ट केलं की “त्रिभाषा धोरण हे NEP अंतर्गत आहे आणि महाराष्ट्राला त्यातून वगळता येणार नाही”
4️⃣ उच्च शिक्षणात बदल
महाविद्यालय आणि विद्यापीठ पातळीवर:
- क्रेडिट बेस्ड मॉड्यूल्स – विद्यार्थी कोर्स, प्रकल्प, इंटर्नशिपचे क्रेडिट मिळवू शकतात
- Academic Bank of Credits (ABC): क्रेडिट्स एका संस्थेतून दुसऱ्यात ट्रान्सफर करता येतात
- MahaSARC (Maharashtra State Academic and Research Council) स्थापन – एकसंध शैक्षणिक धोरण राबवण्यासाठी
कॉलेज पातळीवर NEP अंमलबजावणी:
- 2023–24 मध्ये 87 स्वतंत्र कॉलेजेस आणि 55 अभियांत्रिकी महाविद्यालयांमध्ये NEP लागू
- 2024–25 पासून सर्व उर्वरित कॉलेजेसमध्ये लागू
- इंटरडिसिप्लिनरी शिक्षणाची संधी: विज्ञान, कला, वाणिज्य एकत्र शिकता येते
5️⃣ शिक्षक प्रशिक्षण व सुधारणा
- शिक्षकांसाठी वेबिनार, प्रशिक्षण शिबिरे, ऑनलाइन कोर्सेस सुरु
- राज्य सरकारने शासकीय व अनुदानित महाविद्यालयात हजारो शिक्षकांच्या भरतीस मान्यता दिली
- E-Samarth ERP प्रणाली – शाळा आणि महाविद्यालयांचं डिजिटायझेशन
6️⃣ व्यावसायिक शिक्षण आणि कौशल्य विकास
- इयत्ता 6 पासून व्यावसायिक शिक्षणाचा समावेश – शालेय पातळीवरच कौशल्य विकास
- महाविद्यालयात इंटर्नशिप अनिवार्य केल्या गेल्या आहेत
- R&D सेल्स व इंडस्ट्री पार्टनरशिप – महाविद्यालयांमध्ये सुरू
7️⃣ तांत्रिक सुधारणा – डिजिटायझेशन
- National Digital Education Architecture (NDEAR) चा भाग म्हणून महाराष्ट्राने डिजिटल यंत्रणा राबवायला सुरुवात केली आहे
- E-Content, LMS (Learning Management Systems), डिजिटल मूल्यांकन प्रणाली उपलब्ध
🚧 आव्हाने:
| अडचण | परिणाम |
|---|---|
| शिक्षकांची कमतरता | ग्रामीण भागात कार्यान्वयनात अडथळा |
| नवीन अभ्यासक्रम समजून घेणं | विद्यार्थ्यांसाठी आणि शिक्षकांसाठी आव्हानात्मक |
| तांत्रिक संसाधनांची कमतरता | डिजिटल शिक्षणात अडचणी |
| पालकांचा सहभाग कमी | त्रिभाषा धोरणावर काही ठिकाणी नाराजी |
✅ NEP 2020 अंमलबजावणीचा फायदा:
- विद्यार्थ्यांना स्वतंत्र, समग्र, आणि कौशल्याधारित शिक्षण
- शिक्षकांना समकालीन प्रशिक्षण आणि विकासाची संधी
- शिक्षण संस्थांना नवीन शैक्षणिक स्वातंत्र्य
- उच्च शिक्षण अधिक लवचिक आणि जागतिक दर्जाचे बनते
🔚 निष्कर्ष:
NEP 2020 हे शिक्षणाच्या क्षेत्रात एक क्रांती आहे. महाराष्ट्राने अंमलबजावणीस सुरुवात केली असून राज्य हे देशातील आघाडीचे राज्य बनण्याच्या मार्गावर आहे. पुढील काही वर्षांत संपूर्ण शिक्षणपद्धतीत आमूलाग्र बदल होईल. या बदलांचा फायदा होण्यासाठी शिक्षक, विद्यार्थी, पालक, आणि संस्था सर्वांनी सक्रिय सहभाग घेणं अत्यंत गरजेचं आहे.
"आपण हा
लेख वाचल्याबद्दल
मनःपूर्वक धन्यवाद! लेखाविषयी आपला अभिप्राय आम्हाला नक्की कळवा. तुमच्या प्रतिक्रिया
आमच्यासाठी
मौल्यवान आहेत आणि त्या भविष्यातील
लिखाण अधिक प्रभावी बनवण्यास मदत करतील."
Soratemplates is a blogger resources site is a provider of high quality blogger template with premium looking layout and robust design
0 $type={blogger}:
टिप्पणी पोस्ट करा